Het was onlangs nog in het nieuws, 1,5 miljoen Nederlanders kunnen de tandarts niet meer betalen. Sinds 2006 is de tandarts niet meer automatisch meeverzekerd in de basisverzekering en daardoor onbetaalbaar voor veel mensen. Maar ook vóór deze wijziging in het basispakket ging 20% van de Nederlanders niet naar de tandarts.
De mond is één van de meest verwaarloosde delen van ons lichaam. Ook de wetenschap heeft lange tijd geen verband gezien tussen de gezondheid (of ziekte) van de mond en de gezondheid (of ziekte) van de rest van het lichaam. Mondverzorging had dan ook vaak als enige doel, een verzorgd, schoon gebit en witte tanden. Maar een gezonde mond is zoveel meer dan dat.
De functie van de mond.
De mond is een essentieel onderdeel van onze spijsvertering. Hoe gezond we zijn wordt mede bepaalt door onze mond en een zieke mond is onlosmakelijk gelinkt aan een ziek lichaam. In de mond leven meer dan zes miljard bacteriën van 700 verschillende soorten. De mondflora is tot nu toe veel minder bestudeerd dan de darmflora en veel van deze bacteriën zijn dan ook nog onbekend. Naast bacteriën bevinden zich onder andere schimmels en virussen in onze mond. Mits in de juiste verhoudingen aanwezig, houden ze elkaar in evenwicht.
Een verstoorde mondflora, doordat er een verhoogd of verlaagd aantal van bepaalde bacteriën, schimmels of virussen aanwezig zijn, zien we bij alle mondaandoeningen (cariës, tandvleesontstekingen, parodontitis, slijmvliesontstekingen, amandelontstekingen). Al deze mondaandoeningen kunnen het kauwen of doorslikken van voedsel bemoeilijken, wat een grote invloed heeft op de rest van het lichaam. Maar zelfs als men normaal kan kauwen en slikken, kunnen bepaalde bacteriën die niet in de juiste aantallen aanwezig zijn, de werking van onze organen en verschillende lichaamsfuncties verstoren.
Bij mensen met hart- en vaatziekten, longziekten, diabetes, reuma, alzheimer, darmkanker en longkanker is er vaak sprake van een slechte mondgezondheid. Maar ook chronische ontstekingsziekten, overgewicht, aandoeningen aan het immuunsysteem, allergieën en complicaties bij zwangerschap kunnen gelinkt zijn aan een verstoorde mondflora.
Verzorging van de mond.
Bacteriën in onze mond (op onze tanden en op en onder ons tandvlees) vormen een soort film, plaque of biofilm genaamd. Plaque klinkt negatief maar is een heel normaal verschijnsel wat geen problemen geeft als er een gezond evenwicht is tussen de verschillende micro-organismen en de groei van plaque onder controle wordt gehouden. Deze biofilm is dus niet altijd de boosdoener van een slechte mondgezondheid. Uit verschillende experimenten blijkt dat voeding vooral van invloed is.
Zo heeft een experiment uit 2009 aangetoond dat het wijzigen van het voedingspatroon een gunstig effect heeft op de mondgezondheid, zelf als er geen mondhygiëne toegepast wordt. Tijdens dit 4 weken durende experiment werden mensen op een ‘oerdieet’ gezet (vooral vis, groente, fruit, noten en zaden). Na afloop bleek dat de biofilm toegenomen was, maar de gezondheid van het tandvlees was verbeterd en de diepte van de pockets (ruimte tussen tanden en tandvlees) was verminderd.
In een soortgelijk experiment moesten mensen met tandvleesontstekingen overschakelen op een koolhydraatarm voedingspatroon, bestaande uit vezels, antioxidanten, omega-3 vetzuren, vitamine C en D. Een controlegroep moest het (voor hun) normale koolhydraatrijke voedingspatroon blijven volgen. Beide groepen mochten niet flossen of op een andere manier reinigen tussen tanden en kiezen. Na 8 weken was de mondgezondheid van de eerste groep op alle fronten verbeterd, terwijl die van de tweede groep op alle fronten verslechterd was.
Zo zie je dat mondgezondheid zeker niet alleen draait om het verzorgen van je gebit.
Mondbacteriën in de rest van ons lichaam.
De barrière tussen onze mondbacteriën en ons bloed is veel dunner dan op andere plaatsen in ons lichaam, zoals bijvoorbeeld in de darmen of op onze huid. In een gezonde mond worden de bacteriën tegengehouden door de slijmvliezen en de immuuncellen in de slijmvliezen.
Bij een verzwakt immuunsysteem of bijvoorbeeld tandvleesontstekingen, overmatig ongezond tandplaque of na een tandheelkundige ingreep, kunnen de mondbacteriën vrij makkelijk in ons bloed terecht komen en zich door ons lichaam verspreiden. Ze kunnen dan kwetsbare organen aantasten en ontstekingen door ons hele lijf veroorzaken. De gezondheid van de mondslijmvliezen is afhankelijk van onze mondflora, de kwaliteit van ons speeksel, de aanwezigheid van voedingsstoffen en de zuurgraad in de mond. Dit is een compleet ecosysteem, want gezond slijmvlies zorgt op zijn beurt weer voor een gezonde mondflora en juiste zuurgraad in de mond.
De functie van speeksel.
Speeksel is een complexe licht zure vloeistof die aangemaakt wordt door honderden klieren in de mond. Deze speekselklieren produceren overdag 0,5 tot 1,5 liter speeksel, ’s nachts neemt de productie sterk af. Speeksel zorgt voor een permanente spoeling van de mond en bestaat voor 99% uit water. De overige 1% bestaat uit allerlei microbiële stoffen die zorgen voor een gezond evenwicht tussen de verschillende micro-organismen en bescherming van onze tanden en kiezen. Het vermengen van voedsel met speeksel start de spijsvertering en zorgt ervoor dat voeding soepeler wordt, je makkelijker kunt kauwen en het versterkt de smaak. Slechte kwaliteit speeksel of een gebrek aan speeksel zorgt voor allerlei mondaandoeningen, die op hun beurt weer invloed hebben op de rest van ons lijf.
De juiste voeding voor een gezonde mond.
Vooral een hoge inname aan geraffineerde koolhydraten en suikers zorgen voor een slechte mondgezondheid. Daarnaast heeft te veel dierlijke voeding en verkeerde oliën (en daardoor omega-6 vetzuren) geen positieve uitwerking. Ook alcohol is slecht voor het ecosysteem in de mond.
Voor een goede mondgezondheid is het onontbeerlijk veel verschillende groentes en fruit te eten. Ze bevatten vezels, allerlei gezonde voedingsstoffen en vitamines en mineralen. Ook omega-3 vetzuren (vette vis, noten, zaden, lijnzaadolie) dragen bij aan de gezondheid van de mond. Daarnaast hebben groene thee, kruidenthee en gefermenteerde (melk) producten (yoghurt, kefir, kombucha) een positief effect.
Wat vitamines en mineralen betreft, scoren vitamine A, C, D en zink heel hoog en er is tegenwoordig een probiotica verkrijgbaar, speciaal gericht op de mondflora.